Napoje energetyczne zawierają w swoim składzie substancje – m.in. cukier, kofeinę i taurynę, które mają działać stymulująco i pobudzająco. Ich zadaniem jest przeciwdziałać zmęczeniu, senności i osłabieniu organizmu. Naukowcy od wielu lat zajmowali się badaniem drinków energetycznych, chcąc sprawdzić ich skuteczność. Badania młodzieży wykazały, że picie napojów energetycznych może wydłużyć czas i efektywność gier zespołowych. Naukowcy zaobserwowali także, że drinki energetyczne mogą pomóc młodym ludziom w zwiększeniu intensywności aktywności fizycznej. Ponadto zapewniają polepszenie gospodarki wodno-elektrolitowej podczas treningu, przez co zwiększają wydolność.

Napoje energetyczne są w pewnych chwilach niezbędne, np. gdy przygotowujemy się do egzaminu, udajemy w długą trasę samochodową czy odbyliśmy intensywny trening fizyczny. Warto jednak zastanowić się, jaki jest wpływ napojów energetycznych na zdrowie? Po pierwsze, nie można ich podawać osobom poniżej 16. roku życia, diabetykom, kobietom w ciąży i chorym na fenyloketonurię. Po drugie, łączenie ich z alkoholem może wywoływać złudne uczucie trzeźwości. Powoduje to nadmierne spożywanie alkoholu, które może prowadzić do niewydolności serca, przytłumienia ośrodkowego układu nerwowego, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci.

Zdrowe napoje dla sportowców zawierają niezbędne składniki, które pobudzają komórki organizmu. Ponieważ wysiłek fizyczny kosztuje dużo energii, sportowcy powinni stale uzupełniać swoje potrzeby energetyczne. Uprawiając sport, narażamy się na ryzyko odwodnienia i utraty cennych pierwiastków, takich jak sód, magnez i potas, które odpowiadają za gospodarkę wodną w organizmie. Drinki energetyczne i izotoniczne pomagają utrzymać optymalny poziom wody w organizmie. Zdrowe napoje dla sportowców stosowane są również w celu dotlenienia krwi. Eksperci są zdania, że zdrowe napoje dla sportowców zawierają składniki w odpowiednich proporcjach. Należą do nich tzw. biostymulatory (kofeina, guaranina, tauryna, inozytol), które służą wywołaniu wzmożonej aktywności. Jeśli chodzi o napoje energetyczne, to poprawiają one koncentrację, dostarczają energii i przywracają równowagę wodno-elektrolitową. Należy jednak pamiętać, że zawierają duże ilości cukrów, które mogą zakłócać niektóre procesy metaboliczne zachodzące w organizmie.

Jeżeli zatem czujemy się wyczerpani, to w awaryjnej sytuacji możemy sobie pozwolić na sięgnięcie po napój energetyczny. Stosunkowo lepsze i bardziej odpowiednie w takich sytuacjach są jednak napoje izotoniczne. Jeżeli regularnie uprawiamy sport i jesteśmy narażeni na zachwiania równowagi elektrolitowej, powinniśmy wypróbować napoje izotoniczne.

Napoje izotoniczne
Napoje izotoniczne to napoje, których ciśnienie osmotyczne jest takie samo, jak ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych człowieka. Napoje te są przeznaczone dla osób o dużym stopniu aktywności fizycznej – sportowców lub pracowników fizycznych. W składzie napojów izotonicznych można znaleźć składniki mineralne: sód, potas, wapń, fosfor, magnez, witaminy oraz węglowodany (cukry). W trakcie intensywnej pracy fizycznej wraz z potem tracimy duże ilości elektrolitów – napoje izotoniczne wyrównują ten deficyt i szybko nawadniają organizm. Zawartość węglowodanów powoduje, że mimo wysiłku nie dochodzi do obniżenia stężenia glukozy we krwi, a jej właściwe stężenie pozwala na wydłużenie czasu treningu, bez spadku wydolności. Osoby, które poprzez wysiłek fizyczny starają się zrzucić kilka kilogramów, powinny uważać na napoje izotoniczne, gdyż są one źródłem sporej dawki kilokalorii.

Napoje energetyzujące
Napoje energetyzujące różnią się od napojów izotonicznych nie tylko składem, lecz także przeznaczeniem. W napojach tych można znaleźć składniki, takie jak: kofeina, tauryna czy inozytol. Tak zwane „energizery” mogą być stosowane przez osoby przemęczone i zdekoncentrowane. Uważać powinny na nie osoby poddawane silnym i długotrwałym stresom. Kofeina zawarta w napojach energetyzujących występuje w bardzo dużych ilościach, a wśród jej negatywnych efektów wymienia się: działanie moczopędne oraz zdolność do „wypłukiwania” magnezu. Niedobór magnezu objawia się z kolei: bolesnymi skurczami mięśni, pogorszeniem nastroju, większą skłonnością do stanów depresyjnych, zwiększoną nerwowością i drażliwością. „Energizerów” nie powinny stosować także osoby z nadciśnieniem tętniczym, gdyż kofeina w nich zawarta wykazuje zdolność do podwyższania ciśnienia. Napoje energetyzujące mogą być spożywane jedynie przez osoby dorosłe, w sytuacjach awaryjnych, gdy nie możemy zregenerować się poprzez sen, a sytuacja wymaga od nas „jasności umysłu”. Z napojów tych powinny bezwzględnie zrezygnować: kobiety ciężarne i karmiące, dzieci oraz osoby z cukrzycą czy chorobami wątroby.

Duża ilość składników w napojach energetyzujących powoduje, że ich osmolarność jest bardzo wysoka. Oznacza to, że są one hiperosmolarne i nie nadają się do stosowania przez osoby intensywnie trenujące. Płyny silnie hiperosmolarne, przyjmowane w nadmiernych ilościach, mogą przyczyniać się do wystąpienia zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Konsekwencją częstej ich podaży mogą być również biegunki i nudności.

Suplementy diety dla sportowców to często dobre spalacze tłuszczu i skuteczna pomoc w walce o idealnie wyrzeźbioną sylwetkę. Nie należy jednak zapominać o prawidłowym dawkowaniu, ćwiczeniach i odpowiedniej diecie, aby były rzeczywiście skuteczne i nieszkodliwe.

Kiedy jesteśmy zmęczeni, zgrzani lub wyczerpani ruchem, chce nam się pić. Dlatego sportowcy podczas treningów mają w pobliżu bidon z wodą lub innym napojem skutecznie gaszącym pragnienie. Biegacze amatorzy zazwyczaj również uzupełniają często płyny, pijąc wodę, ale mają zdecydowanie mniejsze doświadczenie i nie zawsze robią to w sposób prawidłowy. Naukowcy z amerykańskiego Loyola University Medical Center szacują, że połowa z nich pije zbyt dużo wody w stosunku do rzeczywistych potrzeb organizmu.

Dlaczego woda jest dla nas ważna?
Woda znajduje się zarówno we wnętrzu naszych komórek, jak i w przestrzeni międzykomórkowej. Zawierają ją nawet twarde kości, a co dopiero mięśnie czy krew. Bez odpowiedniej ilości wody w organizmie nie możemy więc po prostu żyć, dlatego jej uzupełnianie jest niesamowicie ważne. Jednak oprócz wody potrzebujemy również odpowiedniego stężenia tak zwanych elektrolitów – mikroelementów, które są niezbędne w przebiegu różnorodnych procesów życiowych. Tracimy je, pocąc się podczas wysiłku fizycznego. Problem w tym, że jeszcze bardziej tracimy je, kiedy pijemy zbyt dużo wody. Może to prowadzić do zbyt dużego nawodnienia organizmu (przewodnienia), objawiającego się nagłą utratą energii, bólem i zawrotami głowy, skurczami mięśni, a w cięższych przypadkach nawet drgawkami i śpiączką. Oczywiście trzeba by się bardzo postarać, żeby zapaść w śpiączkę, ale pierwsze symptomy zbytniej podaży wody wielu z nas zna osobiście.

Jak piją wodę sportowcy, a jak amatorzy?
Osoby zawodowo zajmujące się sportem bardzo dbają o właściwe nawodnienie organizmu i zaopatrzenie go w niezbędne mikroelementy po treningu. Wybierają więc najczęściej nie tyle wodę, nawet mineralną, co specjalnie przygotowane napoje hipotoniczne, nawadniające ich podczas treningu czy zawodów w sposób optymalny dla organizmu. Amatorzy działają na własną rękę, co często kończy się podażą zbyt dużej ilości płynów i, paradoksalnie, pogorszeniem ich stanu, ponieważ dodatkowo „wypłukują” w ten sposób mikroelementy ze swojego organizmu. Naukowcy z Loyola University Medical Center uważają, że ten prosty błąd popełnia ponad połowa biegaczy – w celu potwierdzenia tej tezy przeprowadzono wywiady ze 197 zawodnikami amatorami. Rezultaty są niepokojące: - 36,5% biegaczy pije wodę w takich ilościach, aby trzymać cały czas ustaloną wcześniej wagę;
- 29,6% jest zdania (mylnie!), że muszą uzupełniać sód, dodając sól do napojów;
- 57,6% badanych przyznaje, że sięga po napoje przeznaczone dla sportowców;
- 8,9% biegających amatorów pije tak dużo wody, jak tylko jest w stanie.

Rodzi to, niestety, liczne problemy zdrowotne, wynikające ze zbyt dużego nawodnienia organizmu i nieprzemyślanego dodawania do napojów soli kuchennej.

Jak pić podczas treningu?
Specjaliści zalecają, żeby nie przesadzać z ilością wody, ale jednocześnie dostarczać ją organizmowi regularnie i w odpowiednich dawkach. Najlepiej jest pić co 15-30 minut, małymi łykami, wypijając naraz nie więcej niż 200 ml napoju. Resztę uzupełniamy dopiero, kiedy trening zakończymy. Przyjąć można po prostu 1 ml płynu na każdą wykorzystaną kilokalorię – czyli jeżeli spaliliśmy 1000 kcal, należy wypić litr napojów. Unikamy przy tym picia tak popularnego wśród amatorów piwa czy napojów gazowanych typu cola – te dodatkowo odwadniają organizm, więc efekt będzie przeciwny do zamierzonego.

Osiąganie wysokich wyników w sportach wyczynowych jest związane z działaniem wielu czynników zarówno wewnętrznych takich jak genetycznie uwarunkowane predyspozycje każdego zawodnika jak i zewnętrznych, które można modyfikować w tym właśnie sposób odżywiania. Im wcześniej zaczniemy włączać właściwe źródła energii do diety naszych podopiecznych tym lepsze będą postępy w uprawianym sporcie.

Obecnie obserwuje się znaczny wzrost zainteresowania żywieniem oraz naturalnym wspomaganiem diety sportowców – dotyczy to również żywienia dzieci i młodzieży, która ma w przyszłości ustanawiać nowe rekordy. Aby umożliwić optymalny rozwój młodym sportowcom, rodzice oraz trenerzy i opiekunowie muszą być świadomi tego jak istotne jest stosowanie właściwej diety, która zapewnia optymalne warunki rozwoju.

W trakcie intensywnego wysiłku zwiększa się zapotrzebowanie na energię oraz składniki pokarmowe. Organizm, aby temu sprostać zwiększa tempo metabolizmu, czemu towarzyszy wzrost częstości skurczów serca i tempo wymiany gazowej. Pobór tlenu wzrasta od 10 nawet do 20 razy, a szybkość jego transportu w organizmie do mini fabryk energetycznych, jakimi są mitochondria wzrasta 100 – 200 razy. Ma to na celu wyprodukowanie potrzebnej w danym momencie energii – więc podaż substratów energetycznych w diecie musi być na właściwym poziomie. Rolę tych substratów pełnią głównie węglowodany i tłuszcze, ale także białko. Podaż odpowiednich ilości witamin oraz makro i mikroelementów również musi być zapewniona, ponieważ składniki te, mimo że nie wpływają bezpośrednio na generowanie energii w ustroju, pełnią rolę biokatalizatorów czyli ‘zapalników’ reakcji zachodzących w naszym organizmie między innymi istotnie regulując przemiany metaboliczne.
Człowiek jest jak „maszyna”, którą w sporcie wyczynowym bezustannie udoskonalmy. Aby wszystkie elementy tej maszyny funkcjonowały jak najlepiej konieczne jest dostarczenie jej odpowiedniego paliwa najwyższej jakości.

Właściwy sposób odżywiania, zbilansowany pod względem zawartości i jakości składników odżywczych powinien zapewnić zdolność do maksymalnego wysiłku oraz optymalnej koncentracji w trakcie treningów oraz zawodów, w stanie stresu oraz zmęczenia.

Na wysokim poziomie współzawodnictwa, wśród sportowców obciążonych rygorystycznym treningom fizycznym, zastosowanie odpowiedniej diety może być warunkiem decydującym o zwycięstwie lub przegranej.
Ogólne zasady żywienia w sporcie są podobne zarówno w odniesieniu do sportowców wyczynowych jak i rekreacyjnych, jednak w przypadku konkretnych dyscyplin sportowych oraz przynależności do sportowej elity wymagane jest położenie większego nacisku na postępowanie dietetyczne zwłaszcza w okresie zawodów.

Biorąc pod uwagę różnice w metabolizmie a także w wydatkach energetycznych oraz zapotrzebowaniu na różne składniki pokarmowe w poszczególnych dyscyplinach sportu logiczny jest fakt, że zapotrzebowanie pokarmowe przedstawicieli tych dyscyplin sportowych musi się różnić.

W różnych konkurencjach sportowych oczekuje się od organizmu przystosowania do różnych typów treningu. Aby zapewnić tę możliwość konieczne jest opracowanie strategii żywieniowej oraz diety o odpowiednim profilu – zbilansowanej indywidualnie do potrzeb organizmu rozwijającego się dziecka. To rolą opiekuna jest pokierować tak młodym zawodnikiem aby nic nie stało na przeszkodzie w realizacji jego sportowych aspiracji – a taką przeszkodę może stworzyć właśnie nieodpowiednia dieta, która z biegiem lat oddalać będzie perspektywę prawdziwych sukcesów.

Odżywianie odgrywa bardzo ważną rolę w zdrowiu młodych sportowców. Jest też warunkiem sprawności fizycznej. Dzieci i młodzież potrzebują odpowiedniej dawki energii, która zapewni im prawidłowy wzrost, rozwój i dojrzewanie. Ponadto, potrzeby te będą się zwiększać wraz ze wzrostem intensywności oraz liczby treningów. W związku z różnicami metabolicznymi między dziećmi, młodzieżą a osobami dorosłymi sposób żywienia oraz podaż składników pokarmowych, mineralnych i witamin powinien być również odmienny.

Dla przykładu młodzi zawodnicy mają mniejsze zapasy glikogenu i w trakcie wysiłku większa część paliwa jest pozyskiwana z tłuszczów. Oznacza to mniejsze zapotrzebowanie na węglowodany i jednocześnie większą zdolność do utleniania tłuszczów. Ponadto istnieją też różnice w mechanizmie termoregulacji, co sprawia, że niezwykle istotna jest odpowiednia podaż płynów.

Nieprawidłowości w podaży węglowodanów oraz zaburzenia równowagi płynów u dzieci i młodzieży trenującej niosą za sobą duża większe zagrożenia związane z ograniczeniem możliwości treningowych niż u dorosłych, którzy mają znacznie lepiej wykształcone mechanizmy zapobiegania takim stanom.
Z tego powodu w trakcie treningów, zwłaszcza długotrwałych bądź intensywnych konieczne jest uzupełnianie płynów oraz węglowodanów w naturalnej, łatwo przyswajalnej formie. W ten sposób organizm młodego sportowca będzie mógł trenować optymalnie.